2003’ten itibaren uygulamaya sokulan “Sağlıkta Dönüşüm Programı” (SDP) önemli bir model haline gelmiştir. Sağlık hizmetleri Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu (IMF) eliyle desteklenen projeler ve yardımlarla dönüşüme uğramış durumdadır.
Sağlığın temel bir yaşam hakkı olmaktan çıkarıldığı bu süreç sonunda “sağlığın finansmanı” temel hedef alınmış, özelleştirme politikaları ile bu yük hizmet alıcının sırtına bindirilmiştir. Sağlıkta Dönüşüm Projesi’nin Dünya Bankası direktifleri doğrultusunda biçimlendirildiği bilinmektedir.Bu konu; Dünya Bankası tarafından 2002’de yayınlanan “Türkiye: Yaygınlığı ve Verimliliği İyileştirmek Amacıyla Sağlık Sektöründe Yapılan Reformlar” adlı raporda yer almakta.
Türkiye’de sağlık mevzuatı dağınıktır. Bugün Anayasamız dışında Sağlık Mevzuatını içeren 50 den fazla kanun ve kanun hükmünde kararname, 100 den fazla yönetmelik, 50 den fazla yönerge, 100 den fazla genelge–tüzük-tebliğ mevcut. Sağlık hizmetleri aşırı ve karmaşık mevzuat, bürokrasi, planlama, ruhsatlandırma içinde “RESMEN” boğulmuş durumdadır.
Mevzuatın toplanması da kolay bir uygulama değildir
Şekle yönelik yapılacak her türlü kanunlaştırma hareketi esasta ve uygulamada sorunlar ortaya çıkartabilir. Bu konuda orta vadeli , planlı ve nitelikli bir çalışma yapılmalıdır.
1990’lı yıllardan itibaren Türkiye’de sağlık hizmetlerinin sunumunda kamu ve vakıf hastanelerinin dışında özel sektör sağlık kuruluşları da ağırlıklı olarak yer almaya başlamıştır.
Sosyal güvenlik kuruluşlarının (Emekli Sandığı, Bağ-kur, SSK) ilk dönemlerde paket ameliyatlar ve yatarak tedavide, 2003 yılından itibaren de ayaktan tanı ve tedavi hizmetlerinin sunumunda özel hastaneler ile anlaşmalar yapması ile birlikte özel hastanelerin sayısında büyük boyutta artışlar olmuştur.
Genelde iyi sağlık sistemi modelleri olarak gösterilen Almanya ve Fransa gibi ülkelerde,
1. basamağı aile hekimleri, 2. basamağı uzman hekimler ve 3. basamağı da hastaneler oluşturmaktadır.
2.basamakta yer alan uzman hekimler; genelde muayenehaneler, poliklinikler ve tıp merkezleri halinde, yaygın olarak toplum içine dağılmış ayaktan tanı ve tedavi kuruluşları yapısındadırlar. Hem yatırım hem işletme maliyetleri çok düşüktür. Kamu yararı tartışılmaz.
Aile hekimlerinin içinden çıkamadığı hastalar uzman hekimlere gönderilmektedir. Uzman hekimler tanı ve tedaviyi uygulamakta, eğer hastanın hastanede yatırılarak tanı ve tedavisi gerekiyor ise, bu durumda hastaneye yönlendirilmektedir.
Hastaların yüzde 80’den fazlası, ayaktan tanı ve tedavi kuruluşları olan 1. basamakta çözülmektedir.
Türkiye’de ise, bu akılcı yapılanma yok olmuş durumdadır. Şu anda, fiilen sağlık sistemi aile hekimleri ve hastaneler olarak iki basamaktan oluşmaktadır. Hatta, hastalar aile hekimine bile uğramadan, doğrudan hastanelere gidebilmektedir.
Sağlık sistemi, “Hastaneler Sağlık Sistemi” ya da yalnızca “3.basamaktan oluşan sağlık sistemi” gibi garip bir modele dönüşmüştür.
Bu yapılanma, çarpık ve sürdürülemez bir yapılanmadır.
2.basamağın yok edilmesi, eski Sağlık Bakanının ve yönetimin muayenehaneler hakkındaki önyargıları ve takıntıları nedeniyle de gerçekleşmiştir.
Sonuç olarak; Birinci ve İkinci basamağın oluşturulması ile, hastaların büyük çoğunluğu, ayaktan tanı ve tedavi kuruluşlarında çözüme kavuşturulacaktır.
Böylelikle, hastaneler gerçek amacına uygun ve yalnızca yatış gerektiren hastalar için kullanılacaktır. Dolayısıyla, maliyetler de azalacaktır.
İleri hastane niteliği olmayan, 100 yatağın altındaki hastaneler, 2. basamak sağlık kuruluşu halinde tanımlanabilirler. Bu durum da, onların sisteme daha gerçekçi entegrasyonunu sağlayacaktır.
Genel sağlık sisteminde önemli başka eksiklik – sorunlar da mevcuttur.
Sağlık giderleri, son zamanlarda anormal şekilde yükselmiştir.
Gün geçtikçe Özel Hastane giderleri ve fiyatları daha da artmaktadır. İsim yapmış Grup hastaneler dışında kalanlar yavaş yavaş sistem içerisinde eritilmektedirler. Çok yakında 100 yatak ve üzeri olan hastaneler dışında küçük sınıf ve 100 yatak altı hastaneler kalmayacaktır. Bakanlık bu yönde ilerlemektedir.
Bunun nedeni ; Sağlık sisteminin, tümüyle “Hastaneler Sağlık Sistemi” haline getirilmesi nedeniyledir.
Halbuki tüm gelişmiş ülkelerde görüldüğü gibi koruyucu hekimlik, ayaktan tanı ve tedavi her zaman için daha ekonomiktir.
Hastanecilik sisteminde , hastanın birim maliyeti her zaman ve her yerde çok daha yüksektir.
Türkiye’de şu anda, hastaların büyük çoğunluğu, daha pahalı olan hastanecilik sisteminden geçirilmektedir. Bu nedenle de günden güne daha yüksek maliyet oluşmaktadır.
2001 yılındaki SSK’nın sağlık giderleri, bildiğimiz kadarıyla 0.8 milyar TL’dir.
Şu anda ise, neredeyse bunun 100 katıdır.
Bunun da nedeni, çarpık sağlık programı ve yapılanmasıdır.
Buraya bir de Şehir Hastaneleri “ekonomik ve planlama felaketini” – sorunlarını da ekleyelim ama bunu başka bir yazıda detaylandıralım.
Bunun dışında Türkiye’de özel sağlık sigortası yaptırılmasındaki artışlar, banka ve büyük özel sektör işletmelerinin çalışanlarına özel sağlık kuruluşlarından hizmet alma olanağı sunması, sağlık konusunda daha bilinçli bir toplumsal yapının oluşmaya başlaması, kamu sektöründe sunulan sağlık hizmetlerindeki aksaklıklar, özel hastanelere olan talebin artışına neden olmuştur.
Ayrıca devlet politikalarındaki sağlık hizmetlerinin belirli bir bölümünün özel sektöre devri yönündeki gelişmeler ve bu yönde ortaya konulan yasal düzenlemeler özel hastanelerin artış hızına büyük bir ivme kazandırmıştır.
Bunun yanı sıra özellikle kamuda hizmeti sağlayan her türlü sağlık çalışanlarının da düşük maaş, aynı işte çalışanlar için farklı kadrolar, ücretlendirmeler, tutarsız ve eşitsiz emekliliğe yansıyan-yansımayan ek ücretler-ödemeler, her seviyede özlük hakları – atanma – liyakat sorunları, zorunlu hizmet, şiddet, malpraktis yasaları, meslek hastalıkları gibi pek çok sorunu mevcuttur.
“Kaliteli” sağlık hizmetinin mutsuz, umutsuz, gelecek ve adalet inancını yitirmiş çalışanlarca verilmesini beklemek mümkün değildir.
Son yıllarda, her yıl binlerce her seviyede hekim ve sağlık çalışanı yurtdışına göç etmektedir.
Nasıl çözmeliyiz ?
Sağlık Bakanlığı tüm sağlık hizmetlerinin ( Devlet, Üniversite ve Özel Hastanelerde )standart koyucusu, denetleyicisi, sağlıkla ilgili verileri toplayan ve değerlendiren bir kurum haline getirilmelidir.
Sağlıkta stratejik planlama oluşturarak bugünü ve yarını programlamalıdır. Kamu hastanesi başhekimi gibi davranmaktan öte görevleri olduğunu hatırlamalıdır.
Bunun için: Stratejik Yönetim ( doğru stratejiler geliştirerek hedeflere ulaşmayı sağlayan yönetim sürecidir) oluşturulmalıdır.
Sağlığın yönetim, planlama, atama ve planlamasında merkeziyetçi modelden bölgesel modele değişmesi hedeflenmelidir. Her bölgemiz, ilimiz, ilçelerimiz farklı demografik, sosyoekonomik, coğrafik, sosyokültürel özellikte olabilir. Önemli olan sağlıktaki ana hizmet standartlarının oluşturularak bölgelere-il ve ilçeler göre koşullara ihtiyaçlara göre planlanması ve uygulanmasıdır.
Önce İnsan
Devletimiz tüm vatandaşlarımıza Anayasamızın öngördüğü eşit, kaliteli sağlık hizmetini ücretsiz sağlama görevini üstlenirken; bu hizmeti özel kuruluş veya hekimlerden almak isteyen vatandaşlarımızın ve bu özel kuruluşların hakkını da gözetmelidir.
Bunları yaparken hizmeti sağlayan kamu ve özel tüm sağlık çalışanlarının sorunlarını, umutsuzluklarını, mutsuzluklarını, tükenmişliklerini, haksızlık ve eksiklerini de görmesi, iyileştirmesi gerekir.
Son olarak; yetersiz plan, program ve kalitedeki eğitimle gelmekte olan genç yetersiz nitelikte hekim, diş hekimi, eczacı, hemşire ve diğer sağlık çalışanları sorunumuz mevcuttur. Kaliteli sağlık hizmeti sorununun ne bugün ne gelecekte bu yapıyla çözülmeyeceği gibi yarın hiç birimizi , milletimizi tedavi edecek kaliteli hekim, sağlık çalışanı bulamayacağız.
Yetersiz-yanlış planlama derken örnek olarak ; bu yıl en çok ihtiyacımız olan hemşirelik mesleğinin üniversite girişteki toplam kontenjanının hekim kontenjanıyla neredeyse aynı olması verilebilir. Bu durum ise hemşire açığımızın yıllarca sürebilecekken; hekimlik , diş hekimliği ve eczacılık mesleği için çok yakında istihdam , işsizlik sorunu da ortaya çıkacağını gösteriyor.
