Tropikal Ormanların Savanalara Dönüşümü
Bilim insanları vadinin geçmişte bu bölgedeki iklim değişikliklerinin temel nedeni olduğunu söylüyorlar. Yerkabuğunda zamanla oluşan kabarmalar öyle bir noktaya ulaşmış ki, bu yükseltiler Afrika’nın doğu yakasına düşen topraklarda yağmuru engellemiş ve böylece suya hasret tropikal ormanlar yaşam kaynağından yoksun kalmışlar.
Doğu Afrika’nın ormanları zaman içinde küçülerek, yerlerini savana adı verilen çayırlara ve ağaçlıklardan oluşan bir bitki örtüsüne terk etmişler. Bölgede yerkabuğunun çatlayıp kabarmasıyla vadinin özellikle yüksek bölgelerinde sık tropikal ormanlar, yarı çöller, çalılıklar ve ağaçlıklardan oluşan bir doğa çeşitliliği, ya da doğa mozaiği oluşmuş. Bu ekolojik çeşitlilik orada yaşayan hayvanlara zengin bir yaşam alanı sağlıyor.
Rift Vadisi’nde bulunan eşsiz doğa ve burada yaşam süren aslan, leopard, fil, su aygırı, Afrika mandası, çita, zürafa, antilop, zebra ve primatlardan oluşan yaban hayvanları ulusal park alanlarında koruma altına alınmış.
Vadi ornitologların ve kuş severlerin ilgi odağı
Günümüzde bazıları sadece bu coğrafyaya endemik olan, envai çeşit kuş türünü barındıran Büyük Rift Vadisi gölleri kuş gözlemcilerini dünyanın dört bir yanından kendine çekiyor. Bu göllerin kıyılarında yaşam süren kuş türlerinden belli başlıları renklerini yedikleri yosundan alan pembe flamingolar, pelikanlar ve doğanın temizleyicisi olarak tanınan murabıt kuşlarıdır.
Rift Vadileri Nasıl Oluşur?
Levha Tektoniği Kuramına göre magmanın sürüklemesine bağlı olarak levha hareketleri oluşur. Levhaların sınırında çarpışma, uzaklaşma ve sıyırma hareketleri gerçekleşir. Derin rift vadileri yanal sıyırma hareketinin oluştuğu alanlarda gerçekleşir.
Büyük Rift Vadisi Nasıl Oluştu?
Milyonlarca yıl önce bitişik olan günümüzdeki adıyla Afrika Kıtası ve Arap Yarımadası’nın aralarında, Doğu Afrika’daki levhalar ile Arap levhalarının birbirine çarpması sonucunda bir vadi oluştu. Bu meydana gelen alana Hint Okyanusu’nun sularının dolmasıyla bir iç deniz olan Kızıldeniz meydana geldi. Günümüzde Afrika ve Arap Yarımadası ile Asya Kıtaları üçgen şekilli Sina Yarımadası vasıtasıyla birbirlerine bağlıdır.
İnsan Evrimiyle İlgili Keşifler
Rift Vadisi dünyanın geçmişine ışık tutan fosillerin günümüze kadar bozulmadan gelmesini sağlayacak fiziksel özelliklere sahip. Bilim insanlarına göre buradaki doğa koşulları insan türünün evrimini hızlandıran önemli bir etken.
Antropolog ve paleontolog Richard Leakey ve ekibinin bölgede yaptığı çalışmalarda, bu alanda bulunan gölleri besleyen nehirlerin zaman zaman taşması sonucunda fosillerin, hominid (insangiller) ve hayvan iskeletlerinin bozulmadan günümüze kadar eriştiğini tespit ettiler. Bölgedeki volkanik dağların faaliyetleri neticesinde üzerleri lavlarla kaplanan fosiller bozulmadan günümüze kadar eriştiler.
Ünlü Hominid Lucy ve Turkana Çocuğu
Modern insanın atası olarak kabul edilen hominidlerden birkaçı Büyük Rift Vadisi sınırları içinde bulundu. Vadinin Etiyopya hudutları içinde bulunan Afar Bölgesi’ndeki Danakil çöküntüsünde 1974 yılında paleoantropolog Donald Johanson ve ekibinin yürüttükleri kazılarda, 3,18 milyon yıl yaşındaki en eski hominidlerden bir örneğe rastlandı. Bu keşif sırasında Beatles’ın “Lucy in the sky with diamonds” parçası çaldığından, bu hominid’e Lucy adını verdiler.
Latince adı Australopithecus afarensis olan, 30 kilo ağırlığında, 1.10 metre boyundaki Lucy’nin lokal dildeki adı ise “harika” anlamına gelen Dinqnesh. Kazılarda Lucy’den daha yaşlı, 4,4 milyon yaşında hominidlere rastlanmış olsa da hominidler arasında en popüleri hâlâ Lucy. Neden mi? Çünkü Lucy’ye rastlayana kadar bilim insanları hominidlerin ya sadece kafatasına, ya da vücut kemiklerinden bir ya da birkaçına ulaştışlar. İki ayağı üstünde yürüyebilen hominidlere örnek olan Lucy’nin iskeletinin çoğu parçasına ulaşılmış olması onu ünlü kılıyor.
Lucy, Addis Ababa Ulusal Müzesi’nde
Etiyopyalılar, “Tarihin bilinen en eski insanları bizim topraklarımızda yaşamaya başladı ve diğer bölgelere buradan yayıldılar” diyerek duydukları gururu dile getiriyorlar. Bu nedenle Etiyopya, “İnsanlığın Beşiği” olarak da anılıyor. Bir çok paleantropolog da Charles Darwin’in, hayatın Afrika’da başladığı hipoteziyle hemfikir. Addis Ababa Ulusal Müzesi’nde sergilenen, Lucy’nin orijinaline sadık kalınarak yapılmış olan modelini incelerken, original Lucy’nin dokuz yıldır Amerika’da gerçekleştirilen sergilerde boy gösterdiğini öğreniyorum.
Büyük Yarık Vadisi, Kenya’dan kuzeye, Etiyopya’ya doğru uzanırken muhteşem Turkana Gölü havzasını oluşturuyor. Doğa harikası bu gölün kıyısındaki tortul katmanlarda insansı fosil hazineleri gömülü. Turkana Gölü kenarındaki tortul katmanlarda hominidlerin iskeletleri ve geliştirdikleri taş işçiliğinin nadir örnekleri günümüze kadar korunmuş.
Paleoantropolog Richard Leakey ve ekibi 1984 yılında burada yaptıkları kazılarda yaklaşık 11-13 yaşlarında olduğu tahmin edilen, Homo Erectus / Dik İnsan’a en iyi örnek teşkil eden bir iskelet buldular. Pleistosen Dönemi’nin (Buzul Çağı) erken evresinde, yaklaşık 1,8 milyon yıl önce yaşamış olduğu düşünülen bu iskelete bulunduğu yer düşünülerek Turkana Çocuğu adı verildi.
Vadideki göllere birkaç örnek
Büyük Rift Vadisi’nin Afrika’da bulunan kısmında dünyanın en eski, en büyük, ve en derin gölleri bulunmakta. Rift Vadisi’nde bulunan göllerden bazıları tatlı su, bazıları alkali, bazıları da soda/tuz gölleridir. Vadinin doğusunda deniz ile bağlantısı olmayan sığı, yüksek oranda mineral içeren göller buharlaştığında geride bıraktıkları tuz ile halkın tuz ihtiyacını karşılarlar.
Büyük Rift Vadisi sınırları içinde bulunan 30 gölün en büyükleri Afrika’nın da en büyük üç gölü, Kenya, Tanzanya ve Uganda’nın ortasında bulunan Viktorya (tatlı su); Burundi, Zambiya, Tanzanya ile Kongo arasında sınır olan, 1,400 metre derinlikle dünyanın en derin ve en eski ikinci gölü olan Tanganika (tatlı su) ve Kenya’nın kuzeyinde bulunan Turkana (alkali) gölleridir.
Vadideki dağlara birkaç örnek
Büyük Rift Vadisi, hayli zengin kendine özgü bitki örtüsü, değişiklik gösteren yükseltileri ve yaban hayatıyla dikkat çekiyor. Zaman zaman meydana gelen yeraltı hareketleri sonucunda Rift Vadisi’nde 30 adet aktif ve yarı-aktif yanardağ ve sayısız sıcak su kaynağı oluşmuş.
Bu dağlardan birkaçı, Etiyopya’nın Afar Bölgesi’nde yer alan aktif volkan Erta Ale, Kenya’da yer alan Kenya Dağı, 5,895 metre rakımıyla Afrika’nın zirvesi olarak kabul edilen, Tanzanya sınırları içinde yer alan Kilimanjaro Dağı ve dağ gorillerinin dünyadaki tek habitatı olan Uganda, Kongo ve Ruanda sınırında yer alan Virunga Dağlarıdır.
Rift Vadisi hudutları içinde bulunan Virunga Dağlarında yaşam süren dağ gorillerinin habitatlarına gerçekleştirdiğim zorlu tırmanıştan ve onlarla aynı ortamı paylaşırken yaşadığım eşsiz tecrübeden bahsedeceğim bir sonraki yazımda görüşmek üzere, hoşçakalın!
