“Merak” Nedir?

Merak, zekâ ve dehanın en önemli unsurlarından biri. Tüm dâhilerin ortak özelliği, bitmek tükenmek bilmeyen merak duygularıdır. Mimar Sinan, Remziye Hisar, Cahit Arf, El Cezeri, Thomas Edison, Marie Curie, Leonardo da Vinci, Albert Einstein, Nikola Tesla, Richard Feynman, Galileo Galilei… Adı geçen bu dâhiler, merak duygusunun önemini vurgulamışlardır hep. Örneğin, Einstein, “Benim özel bir yeteneğim yok; sadece fazla meraklıyım” diyerek, merakın hayatında ve çalışmalarındaki önemini vurgulamıştır. Nobel Fizik Ödülü sahibi Amerikalı fizikçi Richard Feynman, çevresindekiler tarafından “meraklı kişilik” olarak tanımlanır. İnsanlarda bebeklik yaşından yaşlılığa kadar her dönemde gözlenen bir davranış olan merak, insanlık tarihinde bilim ve teknolojinin gelişmesine yol açan en önemli niteliktir. Tarihteki bütün önemli icatlar ve keşifler merak duygusunun sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Kristof Kolomb’un Amerika’yı keşfetmesi, Edison’un ampulü icat etmesi, Arşimet’in suyun kaldırma kuvvetini bulması hep merak duygusundan kaynaklanmıştır.

Anlam yüklemek için merak etmek

Dünyaca ünlü çocuk gelişim kuramcısı Jean Piaget’ye göre çocuk, etrafındakilere anlam yüklemek için sürekli merak eder. Merakı tatmin edilirse öğrenme gerçekleşir. Merak; çocukların öğrenmesinde ve eğitiminde oldukça önemli bir rol oynar. Merak kısaca; bir şey hakkında ısrarlı bilgi edinme isteği olarak da tanımlanır. Bir kişi bir şeyi merak ettiğinde, beynin anıları oluşturmakla ilgili alanı olan hipokampustaki aktivite artar. Ayrıca dopamine dayanan ödül ve zevkle ilgili beyin devresinin aktivitesinde de bir artış olur. Merak, böylece, beyni öğrenmeye daha iyi hazırlar.

Öğretmen merak uyandırabilir

Öğretmenler öğrencilerin ilgisini çekmek ve öğrenme sürecini kolaylaştırmak için öğrencilerde merak uyandırabilirler. Bir öğretmen öğrencilerde merak uyandırabilirse, öğrenciler için görece zor ve hatta sıkıcı olarak değerlendirilebilecek konuları öğrenmeye daha hazırlıklı olmalarını sağlarken öğrenme sürecini de daha eğlenceli hale getirebilir. Merak aynı zamanda analitik yetenek, problem çözme becerileri ve zeka ile de bağlantılıdır, bu da daha fazla merakın sizi daha akıllı hale getirebileceğini düşündürür.

Merak insanda doğuştan vardır

Bilişsel alan bilim insanı ve araştırmacı Elizabeth Bonawitz’e göre merak, tüm insanlarda doğuştan var – açlık veya susuzluk gibi bir his. “Merak, zihnin hangi bilgilere katılacağına karar vermesine yardımcı olmak için dünyaya koyduğunuz bir tür filtre görevi görür” aynı zamanda “öğrenmeyi desteklemek için eyleme ve karar vermeye yardımcı olan fizyolojik bir tepkidir.” diyor. Eğitimcilerin ve ebeveynlerin çocuklarda doğuştan gelen bu merakı nasıl motive edeceklerini daha iyi anlamalarına yardımcı olmak için Bonawitz’in önerileri şunlar:

1. Merakı bir özellik olarak “teşvik edebileceğinize” dair bilimsel bir kanıt yok – ancak bir çocuğun merakını harekete geçiren ve yönlendiren durumlar
   1. Belirsizliği vurgulayın. 4 yaşındaki çocuklar çelişkili kanıtları tanıyabilir ve tahmin ile gerçek bir olay arasındaki uyumsuzluğu algılayabilir. Bu tutarsızlık otomatik olarak merak uyandırır.
   2. Öğrencilerin mevcut bilgilerindeki boşlukları fark etmelerine yardımcı Bonawitz ve diğer araştırmacılar, çocukların açıklamalarının veya anlamalarının yetersiz olduğunu hissettiklerinde ek bilgi arayacaklarını öne sürüyorlar.
   3. Çocukların, dikkatlerini belirli bir konuya yönlendirmek için tasarlanmış özel sorular aracılığıyla o konu hakkında tahminler üretmelerini ve varsayımları kullanmalarını sağlayın. Bonawitz bu tür soruları pedagojik sorular olarak adlandırır. Bu durumda çocuklar aktif olarak önceki bilgilerini göz önünde bulundurabilir, eski bilgileriyle bir uyumsuzluk fark ettiklerinde dikkatlerini buna göre yönlendirebilir.
2. Merakı ölçme ve değerlendirme yollarımızın çoğu aslında merakın kendisini ölçmez.

“Merak Eden Çocuk Saati” Nedir?

Çocukların merak ve yaratıcılık duygularının sürekli teşvik edilmesi ve yaşamlarında alacakları yolda etkili bir araç olarak kullanacakları sorgulama, araştırma ve iletişim becerilerini geliştirmek amacıyla oluşturulan MEÇ Saati (Merak Eden Çocuk Saati) BÜMED MEÇ Okullarına özgü ve tescillenmiş bir eğitim uygulamasıdır.

BÜMED Merak Eden Çocuk Okullarında, okul öncesi kademesinden başlayarak 8.sınıf’a kadar her öğrencinin akademik yıl içerisinde merak ettiği bir konuyu yaş düzeylerine uygun bilimsel yöntemlerle araştırması, topladığı verileri analiz etmesi, bulgularını sunum haline getirmesi ve sınıf arkadaşlarıyla tercih ettiği formatta paylaşması şeklinde uygulanan MEÇ Saati; öğrencinin dünyaya sorgulama penceresinden bakabilmesi ve edindiği bilgileri sınıf ortamında sunarak gelecekte yetişkin bir birey olarak herhangi bir konu hakkındaki düşüncelerini özgüvenle aktarabilme becerisinin temellerini atar.

Merak Eden Çocuk Saati (MEÇ Saati) zaman diliminde öğrenciler; hayal dünyalarını geliştirerek yaratıcılıkla besler, sorgulama yeteneklerini ilerleterek araştırmaya yönelirler. Yaşlarına ve gelişimsel düzeylerine uygun olarak seçtikleri konuları önce velilerinin rehberliğinde daha sonra öğretmenlerinin eşliğinde araştırırlar. Ortaokul düzeyinde ise bu konular önce danışman öğretmenleri ile birlikte yaptıkları toplantıda belirlenir; sonra velilerin ve mentor öğretmenlerin desteği ile araştırma sürecine başlarlar. Öğrenciler, araştırdıkları konuyu bulgu ve önerileri ile birlikte planlanan sunum takvimine göre MEÇ Saati’nde arkadaşlarına sunarlar. Bu uygulama ile aynı zamanda öğrencilerin sınıf arkadaşlarının önünde kendilerini ifade edebilmeleri ve küçük yaşta sunum becerileri kazanmaları amaçlanır.

“Merak Eden Çocuk Saati” ve Bilimsel Yöntem Süreci

Merak Eden Çocuk Saati (MEÇ Saati) uygulamasının temel amaçlarından biri de öğrencileri bilimsel araştırma süreçleri ile erken yaşlarda tanışmalarını sağlayabilmektir. Bilimsel yöntem, genel anlamda, araştırmacının iki veya daha fazla değişken arasında bir tür ilişki olup olmadığını belirlemek için izleyebileceği bir süreçtir. Bu süreci başlatan en önemli etkenin de “merak” olduğu belirtilebilir.

Khan Akademi’nin “Bilimsel Metot” başlıklı eğitim içeriğinde bilimsel yöntemin temelinde “problem çözme” yaklaşımı yatar. Bilim insanları farklı alanlarda farklı sorulara cevaplar arasa da sürecin adımları genel olarak şöyle tanımlanabilir:

• Gözlem
• Soru
• Hipotez
• Hipoteze dayalı tahmin 5- Tahminin testi

Bu süreçte elde edilen sonuçlar ve bulgular araştırmacıyı yeni hipotezlere, tahminlere ve sorulara götürebilir. Dolayısıyla her yeni bulgu aynı zamanda yeni sorular, her yeni soru da yeni bir boyutun önünü açabilir. Kısaca; Yunanlı filozof-düşünür Sokrates’in belirttiği gibi “Bildiğim bir şey varsa, o da hiçbir şey bilmediğimdir.”.

Doğuştan edinilen “merak” duygusu, mümkün olan en erken dönemde işlenmeye başladığında bir süre sonra elde edilen verilerin desteğiyle bireyin daha önce fark edilmemiş boyutları da düşünebilme, fark edebilme ve ön görebilme becerilerinin de gelişmesi beklenebilir.

İlkeler Kitapçığı

Merak Eden Çocuk Okulları “İlkeler Kitapçığı”ndaki oldukça kapsamlı işleyiş prosedürüne göre MEÇ Saati uygulamasında öğrenciye bildirilen ilk yazı şöyledir:

“…İlgini çeken ve araştırabileceğini düşündüğün konular ve merak ettiklerin nelerdir? Arkadaşların daha önce ‘Kod neden gerekli, gerçek hayatta nasıl işimize yarayacak?’, ‘Uzay ne kadar büyük, sonsuzluk nedir?’, ’Neden paraya gerek duyuldu, olmazsa ne olurdu?’ gibi konuları merak ettiler.

 Senin de belirlediğin konuları heyecanla bekliyoruz. Konularını belirlerken ailenden destek alabilirsin.”

 Merak Eden Çocuk Saati uygulaması çocukta tam da bu bilimsel yöntem sürecini başlatmak, işlemek ve desteklemek için özellikle yaş düzeylerine uygun olarak normal okul eğitim takviminin bir parçası olmuştur. Öğrencinin kendi ilgi alanı ya da konuyla ilgili araştırma yapmak istemesi, araştırma süreçlerinde velilerini de dahil edebilmesi, normal okul süreçlerinde çoğunlukla ancak yüksek öğretim döneminde tanışılan “tez danışmanı” ya da “mentor” olarak destek olacak alan öğretmeniyle birlikte verilerini toplaması, analiz etmesi ve bulgularını yine kendi belirleyeceği bir formatta arkadaşlarına sunması öğrenci için “yaşam boyu öğrenme”nin de temelini oluşturduğu belirtilebilir.

Bulgularını arkadaşlarıyla paylaşacak olan öğrenci için hem kendi sorusunu araştırarak cevaplayabilmesinin gururu hem de arkadaşlarıyla paylaşacak olmasının keyifli heyecanı, yeni öğrenmeler için motive edici unsur oluşturur. Öğrenci, sunumunu kendini hazır hissettiği anda kendi belirlediği formatta arkadaşlarına sunabilir. MEÇ Saati sunumunun formatı gereği sunumun sonunda öğrenci, arkadaşlarının sorularını da cevaplar. Hangi sınıf düzeyinde olursa olsun öğrencinin kendi isteyerek belirlediği, araştırdığı ve bulgularını analiz ettiği konuyu yine kendi belirlediği formatta sunuyor olmasının o öğrenci için paha biçilmez bir özgüven kaynağı olduğu da rahatlıkla belirtilebilir.

Merak Eden Çocuk Okullarının özellikle üzerinde hedeflediği; soran, araştıran, eleştiren, savunan (SARES) öğrenci profili gerekliliklerini önemli ölçüde yansıtan MEÇ Saati uygulaması, yeni nesil için beklenen ve hedeflenen çok yönlü, kültürel farkındalığı ve donanımı yüksek bireyler olarak yetişmeleri açısından ülkemizin ve dünyamızın geleceği için de önemli bir katkıdır.

Bümed Meç Okulları

Kaynak:

• “The Future Belongs to the Curious: Towards Automatic Understanding and Recognition of Curiosity in Children”, Research article
• “A Curious Mind”, Harvard School of Education, Website
• “The scientific method”, Website