Senelerdir severek yaptığım iş gastronomi yazarlığı ve bunun gibi yeme içmeye, damak tadına ilişkin konulardaki etkinlikler. Resmi bir tanımı yok, verilmiş unvan da değil. Sadece ilgi duyduğum, zevk aldığım bir konu.
Ancak, gastronomi, sadece yeme-içme sanatı da değil, aynı zamanda bir kültür ve yaşam tarzıdır. Farklı coğrafyaların kendine has lezzetlerini, yemek yapma tekniklerini ve sofra adabını inceleyen bu alan, insanoğlunun damak tadı yolculuğunu anlamaya da rehberlik eder.
İşte tam bu tanımlamaya çok uygun bir fırsat karşıma çıktı. Anadolu’nun bir çok yöresinden toplanmış iğne oyaları koleksiyoncusu Emine Semra Erkan’la tanışmam.
Koleksiyon konusu Anadolu’nun kadim topraklarında gelmiş geçmiş pek çok medeniyetin de izlerini taşıyan Anadolu kadınlarının elleriyle hayata geçirdiğii ince, zarif, renkli bir el sanatı iğne oyalarımız… Üzüm salkımı, nar, karanfil gibi sebze, meyve motifleri, kimi zaman sevgi ve mutluluğu, kimi zaman özlem ve hüzünü dile getirir.
Emine Semra Erkan, kokartlı tercüman rehber. Son zamanlarda bu mesleği fiilen icra etmiyor. Kendi tabiriyle “Erken emekli olmayı yeğledim“ diyor.
İstanbul doğumlu, konuştuğu lisanların sayısı altı. Ama çok mütevazı. O, “sadece altı “ diyor.
Çok renkli, çok sevimli, neşeli, tabiri caizse ”hayat dolu “bir kişi.
Çalışma hayatının başlangıcında Denizyolları Dış Hatlar gemilerinde ve Almanya Bonn’daki elçiliğimizde geçen seneleri var. Ondan sonrası Anadolu’muzu tüm turistik özellikleri, çok renkli kültürü ile yabancılara tanıtmakla geçmiş.
Önceleri bu gezilerde keşfettiği oyalı yemenilere ilgisi artmış, incelemeye briktirmeye başlamış. Bu arada annesinin ona bıraktığı antika objelerin satıldığı dükkan devreye girmiş.
Erkan, “Fakat yaptığım işin ne denli önemli olduğunu komşum Sabiha Tansuğ sayesinde fark ettim. Bir gün elimdeki oyalı yemenileri uzun uzun inceledi ve “ Bunları yazmalısın“ diye anlatıyor ve devam ediyor, “O zaman sormaya, soruşturmaya araştırmaya, bu konuda daha çok bilgi edinmeye öğrenmeye başladım.
-O konuyu öğrendikçe İlginiz artıyor, meraka dönüşüyor sonunda hayranlıkla bitiyor. Çoğumuzun farkına varmadığı, genelde köylü kadınların başında, daha modern giyimli bazı kadınların boyunlarındaki yemenilerin etrafındaki oyaların nelerin şeklini, nelerin rengini ifade ettiğini, neleri anlattığını bilmiyorsunuz. Öğrendikçe böylesine bir sanatın sabırlı ellerin yaratıcı zekanın ürünü olduğunu fark ediyorsunuz.”
İğne oyaları, küçük bir iğne ve ince iplik kullanılarak yapılan bir el sanatıdır. Her bir ilmek, sabır ve dikkatle işlenerek benzersiz bir motif ortaya çıkar. Bu oyalar, Anadolu’nun hemen her yöresinde farklı teknik ve desenlerle karşımıza çıkar.
Üzüm salkımı, karanfil,gibi motifler, kimi zaman sevgi ve mutluluğu, kimi zaman özlem ve hüzünü dile getirir.
İğne oyalarının yapımı, büyük bir sabır ve ustalık gerektirir. Anadolu kadınları, bu oyaları yaparken tüm dikkatlerini ve sevgilerini el işlerine yansıtır.
Emine Semra Erkan’ın önüme serdiği renk renk, şekil şekil oyalar bakın neleri temsil ediyor.
Karnabahar, Patlıcan, Karanfil ( oyada karanfil dişi kullanılmış),Badem, Muz, Domates, Kiraz, Mısır, Karabiber, Karpuz, Nar, Armut, Kiraz, Kara üzüm, Asma yaprağı, Beyaz üzüm, Böğürtlen, Kızılcık, Zeytin…
Emine S.Erkan, topladığı yemenilerini yurt içinde ve yurt içinde tanıtıyor, sergiler açıyor, konferanslarda anlatıyor.
Kesin rakamı bilemiyorum. Ama 900 civarı iğne oyası diyelim. Şimdilik adına bir müzesi yok. Ancak aşağıdaki müzelerde onun için ayrılmış standlarda koleksiyondan parçaları görebilirsiniz.
Tire Kent Müzesi, Yeşilköy Kent Müzesi, Sirkeci Garı içindeki Tren müzesi, Emirgan Korusundaki Lale Müzesi, Galata Mevlevihanesi içindeki stand.
Seçilen konu meyve ve sebzeler genelde taneli ve çekirdekli. Çok çekirdek her zaman bereketin temsilcisi. Bu konuda şöyle bir yorumu var
“Datça’dan bir yemenide portakal çiçeği motifinde, hem meyve hem de çiçeği yanyana. Bana göre bu bir ikilemi temsil ediyor. Eski-yeni yaşlılık-gençlik, olgunluk – acemilik gibi. Aynı dalda temsil edilen iki ayrı olgu.
Anadolumuz ve Balkanlar, Kafkaslar gibi çevre coğrafyalarda bulunan iğne oyaları, kadınların göz nuru kadar yaratıcılığını, hayat felsefelerini ifade şeklini de yansıtıyor.
Sevim Gökyıldız